ارث همسر از مهم‌ترین موضوعات در دعاوی خانوادگی است. بسیاری از اختلافات پس از فوت یکی از زوجین ناشی از برداشت نادرست از قوانین مواد ۹۴۶ تا ۹۴۹ قانون مدنی است. شناخت دقیق سهم قانونی زن یا مرد، زمینه‌ساز توافق عادلانه میان وراث و جلوگیری از اطاله دادرسی است.
سهم‌الارث زوجه (زن متوفی شوهرش):
- اگر شوهر دارای فرزند یا نوه باشد، زن یک‌هشتم ترکه را ارث می‌برد.
- اگر فرزندی در میان نباشد، سهم زن یک‌چهارم ترکه است.
- زن از زمین (عین آن) ارث نمی‌برد ولی از قیمت آن سهم دارد (بر پایه تبصره ماده ۹۴۶).
- در صورت تعدد همسران دائم، سهم یادشده میان آنان تقسیم خواهد شد.
سهم‌الارث زوج (مرد متوفی زنش):
- اگر زن فرزند داشته باشد، مرد یک‌چهارم ترکه می‌برد.
- اگر زن فرزندی نداشته باشد، مرد نصف ترکه را ارث می‌برد.
- زوج از کلیه اموال منقول و غیرمنقول زن، مالکیت مستقیم می‌گیرد.
نکات تفسیری و رویه قضایی:
- دادگاه‌ها در تعیین “قیمت زمین” معمولاً از کارشناسان رسمی استفاده می‌کنند.
- دعوای ابطال تقسیم ترکه بدون رعایت حق زوجه از دعاوی رایج در دیوان عالی کشور است.
- در صورت وجود وصیت‌نامه معتبر، تا یک‌سوم ترکه مطابق وصیت خرج می‌شود، مابقی مطابق سهم‌الارث.
نتیجه‌گیری:
توجه به حقوق همسر در ارث نه تنها مبتنی بر قانون، بلکه اساس عدالت خانوادگی است. آگاهی از تفاوت‌های قانونی میان زوجه و زوج می‌تواند از شکل‌گیری اختلافات طولانی در دادگاه جلوگیری کند و به تقسیم سریع‌تر و عادلانه‌تر ترکه کمک نماید.
