حقوق مالکیت ادبی و هنری عبارت  از حقی که برای مولف و مصنف و هنرمند نسبت به اثر خود شناخته شده اعم از اینکه اثر جنبه علمی یا صرفاً ادبی یا هنری داشته باشد و به حفاظت از آثار نویسندگان و مولفان و هنرمندان اشاره دارد.

این حق مجوز فروش، انتشار، دسترسی و هرگونه تغییر و تحول را در اختیار فرد یا افرادی قرار می‌دهد که برای نخستین بار اثر یا ایده‌ی مربوطه را تولید کرده اند.

 قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان  که در سال ۱۳۴۸ به تصویب رسیده مهمترین قانونی است که از حقوق مالکیت ادبی و هنری  حمایت می کند . 

این قانون شامل سی و سه ماده و سه تبصره می‌باشد و در تاریخ ۳۱ مرداد ۱۳۸۹ طرح اصلاح ماده ۱۲ این قانون به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

در ادامه این مقاله به مولفان و مصنفان مورد حمایت حقوق مالکیت ادبی و هنری، آثار مورد حمایت و…خواهیم پرداخت با ما، بنیاد حقوقی میراث همراه باشید.

مولفان و مصنفان مورد حمایت حقوق مالکیت ادبی و هنری

مولف کسی است که آثار و نوشته‌های دیگران را در مجموعه‌ای گردآوری می‌کند مانند تهیه کنندگان مجموعه‌های قوانین یا تهیه کنندگان مجموعه‌های اشعار

مصنف  کسی است که یک اثر علمی یا ادبی را از خود پدید می‌آورد و کار او کاملاً ابتکاری است.

مطابق ماده ۱ قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان  مؤلف و مصنف و هنرمند «پديد آورنده» و به آنچه از راه دانش يا هنر و يا ابتكار آنان پديد مي ‌آيد بدون در نظر گرفتن ‌طريقه يا روشي كه در بيان و يا ظهور و يا ايجاد آن بكار رفته «‌اثر» اطلاق مي ‌شود.

آثار مورد حمایت حقوق مالکیت ادبی و هنری

حقوق مادي پديد آورنده موقعي از حمايت  قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان برخوردار خواهد بود كه اثر براي نخستين ‌بار در ايران چاپ يا پخش يا نشر يا اجرا‌ شده باشد و قبلا در هيچ كشوري چاپ يا نشر يا پخش و يا اجرا نشده باشد.

علاوه بر اصالت اثر لازم است تا اثر دارای مالیت و اعتبار قانونی باشد مثلاً بر اساس احكام شرعي، يك فيلم مستهجن، يك شعر توهين‌آميز، مجسمه عريان، و نظاير آن، مشمول حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری نیست چون فاقد مالیت است و اثر قابل حمايت به شمار نمي‌آيد.

مطابق ماده۲ قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان  اثرهاي مورد حمايت حقوق مالکیت ادبی و هنری  به شرح زير است:

• كتاب و رساله و جزوه و نمايشنامه و هر نوشته ديگر علمي و فني و ادبي و هنري.
• شعر و ترانه و سرود و تصنيف كه به هر ترتيب و روش نوشته يا ضبط يا نشر شده باشد.
• اثر سمعي و بصري به منظور اجراء در صحنه‌ هاي نمايش يا پرده سينما يا پخش از راديو يا تلويزيون كه بهر ترتيب و روش نوشته يا ضبط يا ‌نشر شده باشد.
• اثر موسيقي كه به هر ترتيب و روش نوشته يا ضبط يا نشر شده باشد.
• نقاشي و تصوير و طرح و نقش و نقشه جغرافيائي ابتكاري و نوشته ‌ها و خط هاي تزئيني و هر گونه اثر تزييني و اثر تجسمي كه به هر طريق و‌ روش به صورت ساده يا تركيبي بوجود آمده باشد.
• هرگونه پيكره (مجسمه).
• اثر معماري از قبيل طرح و نقشه ساختمان.
• اثر عكاسي كه با روش ابتكاري و ابداع پديد آمده باشد.
• اثر ابتكاري مربوط به هنرهاي دستي يا صنعتي و نقشه قالي و گليم.
• اثر ابتكاري كه بر پايه فرهنگ عامه (‌فولكلور) يا ميراث فرهنگي و هنري ملي پديد آمده باشد.
• اثر فني كه جنبه ابداع و ابتكار داشته باشد.
• هرگونه اثر مبتكرانه ديگر كه از تركيب چند اثر از اثرهاي نامبرده در اين فصل پديد آمده باشد.

حقوق مالکیت ادبی و هنری مولفان 

پدید آورنده یک اثر فکری نسبت به اثری که در نتیجه ابداع خود به وجود آورده دارای یک حق مالکیت غیر مادی انحصاری و قابل استناد در برابر همه است و قانون نیز مالیت این آثار را با تصویت قانون حمایت از حقوق مولفان مصنفان و هنرمندان به رسمیت شناخته و تحت عنوان شاخه ای از حقوق مالکیت معنوی به عنوان حقوق مالکیت ادبی و هنری حمایت کرده است.

مطابق ماده 3 قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان حقوق پديد آورنده شامل حق انحصاري نشر و پخش و عرضه و اجراي اثر و حق بهره ‌برداري مادي و معنوي از نام و اثر او است.

ماده 4 – حقوق معنوي پديد آورنده محدود به زمان و مكان نيست و غيرقابل انتقال است.

ماده 5 – پديد آورنده اثرهاي مورد حمايت اين قانون مي تواند استفاده از حقوق مادي خود را در كليه موارد و از جمله موارد زير به غير واگذار كند:

1 – تهيه فيلم هاي سينمايي و تلويزيوني و مانند آن.

2 – نمايش صحنه‌ اي مانند تأتر و باله و نمايش هاي ديگر.

3 – ضبط تصويري يا صوتي اثر بر روي صفحه يا نوار يا هر وسيله ديگر.

4 – پخش از راديو و تلويزيون و وسايل ديگر.

5 – ترجمه و نشر و تكثير و عرضه اثر از راه چاپ و نقاشي و عكاسي و گراور و كليشه و قالب ‌ريزي و مانند آن.

6 – استفاده از اثر در كارهاي علمي و ادبي و صنعتي و هنري و تبليغاتي.

7 – به كار بردن اثر در فراهم كردن يا پديد آوردن اثرهاي ديگري كه در ماده دوم اين قانون درج شده است.

حقوق مالکیت ادبی و هنری در آثار مشترک 

مطابق مفاد ماده 6 قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان اثري كه با همكاري دو يا چند پديد آورنده بوجود آمده باشد و كار يكايك آنان جدا و متمايز نباشد اثر مشترك ناميده مي شود و حقوق‌ ناشي از آن حق مشاع پديد آورندگان است. ‌

و به موجب این ماده از حقوق مالکیت ادبی و هنری تک تک پدیده آورندگان در آثار مشترک تحت عنوان مالکین مشاعی حمایت شده است؛ واژه مالک مشاعی بیشتر در مورد املاک کاربرد دارد.

مدت حمايت حقوق مالکیت ادبی و هنری از حق پديدآورنده

ماده 12 (اصلاحي 31ˏ05ˏ1389)ـ مدت استفاده از حقوق مادي پديدآورنده موضوع اين قانون كه به موجب وصايت يا وراثت منتقل مي‌ شود از تاريخ مرگ پديدآورنده پنجاه سال است و اگر وارثي وجود نداشته باشد يا بر اثر وصايت به كسي منتقل نشده‌ باشد براي همان مدت به منظور استفاده عمومي در اختيار حاكم اسلامي (ولي فقيه) قرار مي‌ گيرد.

تبصره (اصلاحي 31ˏ05ˏ1389)ـ مدت حمايت اثر مشترك موضوع ماده (6) اين قانون پنجاه سال بعد از فوت آخرين پديدآورنده خواهد بود. 

ماده 13 – حقوق مادي اثر هايي كه در نتيجه سفارش پديد مي آيد تا سي سال از تاريخ پديد آمدن اثر متعلق به سفارش دهنده است مگر آنكه براي ‌مدت كمتر يا ترتيب محدودتری توافق شده باشد. ‌

تبصره – پاداش و جايزه نقدي و امتيازاتي كه در مسابقات علمي و هنري و ادبي طبق شرایط مسابقه به آثار مورد حمايت اين قانون موضوع اين ‌ماده تعلق مي گيرد متعلق به پديدآورنده خواهد بود. ‌

ماده 14 – انتقال گيرنده حق پديدآورنده مي تواند تا سي سال پس از واگذاري از اين حق استفاده كند مگر اينكه براي مدت كمتر توافق شده باشد

ماده 15 – در مورد مواد 13 و 14 پس از انقضاي مدت هاي مندرج در آن مواد استفاده از حق مذكور در صورت حيات پديدآورنده متعلق به خود او و ‌در غير اين صورت تابع ترتيب مقرر در ماده 12 خواهد بود. ‌

ماده 16 – در موارد زير حقوق مادي پديد آورنده از تاريخ نشر يا عرضه به مدت سي سال مورد حمايت اين قانون خواهد بود:

• اثرهاي سينمائي يا عكاسي.
• هرگاه اثر متعلق به شخص حقوقي باشد و يا حق استفاده از آن به شخص حقوقي واگذار شده باشد. 

امروزه با گسترش و افزایش قابل توجه چاپ خانه ها و تکثیر و چاپ متعدد کتاب ها مجلات بصورت فیزکی و انتشار نسخه پی دی اف در فضای مجازی در حوزه حقوق مالکیت معنوی نظارت دقیقی وجود ندارد.

و سود دهی منجر شده است تا نقض آشکار حقوق مالکیت ادبی و هنری صورت بگیرد.

در حالیکه دعاوی بسیاری در حوزه حقوق مالکیت ادبی و هنری در دادگاه قابل طرح است که پدید آورنده به دلیل عدم آشنایی با این حق خود به احقاق حق نمی پردازند، و همین امر سبب تضیع بیش از پیش شده است.

با استفاده از خدمات مشاوره حقوقی بنیاد حقوقی میراث می توانید از حقوق خود آگاهی یافته و حق مالکیت معنوی تضیع شده خود را باز ستانید.

برای دریافت کلیه خدمات حقوقی، می‌توانید از طریق بخش “خدمات”  با ما در ارتباط باشید.

---