1. مقدمه
وصیت‌نامه ابزاری است که به موجب آن شخص می‌تواند حتی پس از مرگ، بر سرنوشت بخشی از اموال خود تصمیم بگیرد. قانون مدنی ایران ضمن الهام از فقه امامیه، قواعد دقیق و الزام‌آوری برای آن وضع کرده است.
2. مفهوم و مبانی فقهی وصیت
در فقه و قانون، وصیت توافقی است که اثر آن پس از فوت موصی تحقق می‌یابد. هدف اصلی آن حمایت از نظم مالکیت و رعایت عدالت میان بازماندگان است.
3. اقسام وصیت
- وصیت تملیکی: انتقال مالکیت بخشی از دارایی به دیگری پس از فوت.
- وصیت عهدی: تعیین شخصی برای انجام امور مانند کفن و دفن یا اداره‌ی دارایی.
- وصیت برای غیرمسلمان یا غیروراث: بررسی محدودیت‌ها و استثناها در مواد ۸۳۵ الی ۸۳۹.
4. شرایط صحت وصیت
- اهلیت موصی و موصی‌له
- قصد و اختیار در تنظیم وصیت‌نامه
- مشروع بودن مورد وصیت
- رعایت حدود قانونی (حداکثر ثلث اموال)
در صورت تخلف از این شرایط، وصیت قابل ابطال است و اثر حقوقی ندارد.
5. آثار وصیت بر تقسیم ترکه
در فرض وجود وصیت‌نامه معتبر، ابتدا مفاد آن اجرا می‌شود و سپس باقی‌مانده ترکه بر اساس سهم‌الارث میان وراث تقسیم می‌گردد. وصیت‌نامه می‌تواند منبع اختلاف یا تسهیل‌کننده تقسیم ترکه باشد که اهمیت نظارت قضایی را برجسته می‌سازد.
6. جایگاه وصیت در رویه قضایی
تحلیل چند رأی مهم دادگاه‌ها درباره اعتبار وصیت‌نامه‌های غیررسمی و نحوه اثبات آنها در دعاوی ارثی.
7. جمع‌بندی
وصیت در قانون ایران ترکیبی از اراده فردی و نظم اجتماعی است. رعایت شروط آن تضمین می‌کند که دارایی‌ها مطابق با خواست متوفی و در چهارچوب قانون تقسیم شوند.
