قرارداد هوشمند کد یا برنامه‌ای است که در صورت تحقق شرایطی خاص، به طور خودکار و بدون نیاز به واسطه دستوراتی را اجرا می‌کند. نام دیگر آن، “smart contract” است و در واقع توافق بین دو شخص یا نهاد در قالب کدهای رایانه‌ای که برای اجرای خودکار قرارداد برنامه ریزی شده است.

در دستگاه‌های خودکار فروش، فروشنده به عنوان واسطه‌ی بین کارخانه و خریدار وجود ندارد. در این دستگاه  خریدار کالای مورد نظر را انتخاب می‌کند، پول را با کارت اعتباری پرداخت می کند و دستگاه با توجه به برنامه‌ای که برای آن مشخص شده، محصول را در اختیار خریدار قرار می‌دهد. این دستگاه ها نمونه های ساده  از کد نویسی  و اجرای قراردادهای هوشمند هستند. در قرارداد هوشمند نیز خریدار بدون نیاز به واسطه مبلغی که برای معامله نیاز است را وارد حساب بلاکچین خود می‌کند؛ سپس این مبلغ با توجه به مفاد قرارداد به حساب طرف دیگر معامله واریز می‌شود.

در ادامه این مقاله به تفاوت قرارداد هوشمند با سنتی، کاربرد قرارداد هوشمند، شرایط قانونی آن و…خواهیم پرداخت با ما، بنیاد حقوقی میراث همراه باشید.

تفاوت قرارداد هوشمند و قرارداد سنتی چیست؟

این قرارداد تحت شرایط و ضوابط خاص یک پروتکل بدون واسطه  اداره می‌شود و بندهای قرارداد از طریق بلاکچین که یک دفتر کل توزیع شده‌ و غیرمتمرکز است ذخیره و اجرا می‌شود. و تفاوت آن با قراردادهای سنتی در این است که  دیگر به واسطه برای تنظیم قرارداد نیاز نیست بلکه ایجاب قرارداد توسط یک مهندس برنامه نویس کد نویسی شده و با هر کلیک یک بند از قراردادی که قبلاً ایجاب شده، قبول و به مرحله اجرا در می آید. نکته مهم دیگر این است که ایجاب قرارداد با توجه به توافقات و مذاکرات بین طرفین مانند قراردادهای سنتی امکان تغییر یا حذف را ندارند .

این قراردادها مانند سایر تراکنش‌های ارز دیجیتال که در بستر بلاکچین انجام می‌شوند، به صورت همتا به همتا (P2P) میان طرفین معامله انجام می‌گیرد.  با توجه به اینکه مفاد قرارداد هوشمند غیر قابل تغییر است،  پس از اجرای آن  دیگر امکان مذاکره بر سر شرایط قراداد و تقلب و جعل در قرارداد از بین می رود. این قرارداد زمینه توسعه و اجرای برنامه‌ها و پروژه‌هایی را فراهم می کند که بدون هیچ‌گونه واسطه‌ و از کارافتادگی تا ابد به کار خود ادامه دهند، به این برنامه‌ها برنامه‌های غیرمتمرکز (Dapp) هم می‌گویند.

شرایط اجرای قرارداد هوشمند

این قراردادها در مقایسه با قراردادهای سنتی یک تفاوت بزرگ  دارند و آن محیط اجرای  این قرارداد است که مهم‌ترین رکن اجرای آن است. شبکه‌ای که قرارداد هوشمند مبتنی بر آن است، غیرمتمرکز و بدون حضور نهاد مرکزی ناظر است، در واقع این فعالیت به طور خودکار است و موجب اعتماد طرفین است. محیط اجرای این قراردادها  از سیستم رمزنگاری داده‌ها پشتیبانی  می کند تا طرفین قرارداد بتوانند از طریق کدهای رمزنگاری شده، قرارداد را اجرا و تایید کنند.  این سیستم رمزنگاری در شبکه‌ بلاکچین یا کرپیتوکارنسی‌ نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

داده‌ها در این شبکه شفاف و برای همه قابل رویت است. با توجه به ویژگی‌هایی که محیط قرارداد هوشمند باید داشته باشد، بلاکچین بهترین فضا برای اجرای این نوع قراردادها است. این سیستم‌‌ها باید علاوه بر اینکه دارای گواهی SSL و HTTPS باشند، باید سایر پروتکل‌هایی که برای افزایش امنیت بلاکچین الزامی است در آن‌ها اجرا شود تا شبکه کاملاً امن و مورد اطمینان طرفین قرارداد باشد.

آیا قرارداد هوشمند قانونی است ؟

آنچه حائز اهمیت است این است که تاکنون هیچ دولت یا نهاد قانونی، قرارداد هوشمند را به رسمیت نشناخته است. در مبادلات رسمی ملی و دولتی هیچ کشوری تاکنون از این نوع قرارداد برای مبادلات تجاری استفاده نشده است.  هنوز موضع نهادهای رسمی در رابطه با این فناوری مشخص نیست. با گسترش شبکه بلاکچین و معاملات این شبکه نیاز به ورود دولت ها و تدوین قوانین جدید روز به روز بیشتر از گذشته خود را نشان می دهد.

کاربردهای قرارداد هوشمند

با توجه به تعریف ارائه شده می‌توان مدعی شد، این قراردادها در معاملات ساده و معاملاتی که نیاز به مذاکرات دوجانبه و چند جانبه ندارد به راحتی قابل استفاده است در مواردی مانند  صنعت بیمه، بنگاه‌های معاملاتی، خرید ارز دیجیتال، ماشین‌های خود‌ران، انتخابات‌ و رأی‌ گیری، علوم پزشکی و درمانی،‌ مالکیت معنوی (قوانین کپی‌رایت)،‌ قراردادهای تجاری و اقتصادی ساده و موارد بسیار دیگر که ممکن است تاکنون به آنها پی نبرده باشیم، قابل استفاده باشد. 

۱. امور مالی غیرمتمرکز: 

  ساماندهی تمامی فعالیت‌های مالی مثل وام‌دهی، وام‌گیری و صرافی‌ ارز دیجیتال از مهم‌ترین کاربردهای این نوع قرارداد است. 

۲. ایجاد توکن جدید: 

ایجاد توکن‌های ارز دیجیتال یکی دیگر از کاربردهای مهم دیگر این نوع قرارداد است. توکن‌های ارز دیجیتال با استفاده از قراردادهای هوشمند خود پروژه ساخته می‌شوند و در همان پروژه مشخص می‌شود که کاربرد توکن‌های ایجاد شده چیست.

۳.  اتوماسیون: 

خودکارسازی یا اتوماسیون با استفاده از قرارداد هوشمند کاربرد بسیار زیادی دارد. به عنوان مثال دولت‌ها از این قابلیت می‌توانند برای ثبت اسناد مربوط به املاک، خودرو و سایر دارایی‌ها بدون نیاز به نیروی انسانی کمک بگیرند.

۴. اتریوم: 

از آنجایی که اتریوم اولین پلتفرم قرارداد هوشمند است، بزرگترین سهم از بازار اپلیکیشن‌های غیر متمرکز را هم به خود اختصاص داده است و بیشترین مزیت استفاده برای dApp‌ها را دارد. 

۵. پولکادات: 

اجرای فناوری پاراچین در شبکه پولکادات باعث شده تا این شبکه بتواند برنامه‌های کاربردی جدیدی را ارائه دهد. از طرف دیگر به کمک پاراچین‌های متصل به شبکه رله از قرارداد هوشمند پشتیبانی می‌کند.

۶. سولانا:

 تراکنش‌های سریع، مقیاس پذیر و ارزان از مهم‌ترین ویژگی‌های بلاکچین سولانا است. در حال حاضر این بلاکچین از قرارداد هوشمند ساخته شده با زبان‌های برنامه نویسی C++، C و Rust پشتیبانی می‌کند.

۷. کاردانو:

 هر چند هنوز امکان قرارداد هوشمند در این شبکه فعال نشده است اما پلتفرم کاردانو در تلاش برای اجرای قابلیت‌ها از طریق به روزرسانی Goguen در سال جاری است.

بنابر آنچه گفته شد قرارداد هوشمند در واقع همان قرارداد سنتی است که ایجاب آنها توسط برنامه نویسان کدنویسی شده و در محیط بلاکچین با هر کلیک قبول و به اجرا در می آیند. اما در حال حاضر، نهادهای قضایی و دولت‌ها، داده‌های این نوع قرارداد را به‌ رسمیت نمی‌شناسند.  به طور مثال در دعوای اثبات مالکیت خانه که با  قرارداد هوشمند خریداری شده است، این قرارداد خرید که دلیل مالکیت است در حال حاضر برای دادگاه‌ها در هیچ کشوری  پذیرفته شده نیست و به همین ترتیب هیچ بیعی صحیحی واقع نشده است و از نظر دادگاه مالک هنوز همان کسی است که دارای سند سنتی است.

برای دریافت کلیه خدمات حقوقی، می‌توانید از طریق بخش “خدمات”  با ما در ارتباط باشید.