اسناد تجاری در معنای خاص به اسنادی گفته می‌شود که قابل نقل و انتقال بوده، متضمن دستور پرداخت مبلغ معینی به رویت یا به سررسید کوتاه مدت می‌باشند و به جای پول وسیله پرداخت قرار می‌گیرند و از امتیازات و مقررات ویژه قانونی تبعیت می کنند. در ادامه این مقاله به معرفی انواع اسناد تجاری رایج، انواع آن و ضمانت اجرای آن خواهیم پرداخت با ما، بنیاد حقوقی میراث همراه باشید.

انواع اسناد تجاری

اسناد تجاری دارای سه نوع عمده هستند که عبارتند از:

1. برات
2.  فته طلب (سفته)
3.  چک 

از میان این سه نوع به ترتیب چک و سفته رایج‌ترین اسناد تجاری هستند. به دلیل دارا بودن ویژگی امکان تعقیب کیفری صادرکننده در اکثر قراردادها و معاملات به عنوان وسیله ای برای پرداخت، بیشتر از سایر اسناد تجاری استفاده می شود و همین امر سبب شده است تا قوانین مربوط به صدور آن متناسب با نیازهای جامعه و با هدف ایجاد امنیت در معاملات همواره بروز رسانی شود.

چک های صیادی

قانون تجارت در ماده ۳۱۰ آورده است: چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که در نزد محال الیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می‌نماید در تعریف دکترین حقوقی  سندی است که بر روی یک بانک کشیده می‌شود تا مبلغی که در بانک به حساب صادر کننده موجود است به دارنده  پرداخت نماید.

در حال حاضر به موجب قانون جدید مصوب ۱۴۰۰، افراد فاقد صلاحیت و بد سابقه امکان دریافت دسته چک را ندارند زیرا فرد متقاضی از طریق سامانه بانک مرکزی اعتبارسنجی می‌شود.دسته چک های صیادی جز در لوگوی بانک‌ صاحب حساب متحدالشکل هستند و هر برگ شناسه منحصر به فرد خودش را دارد. و موجب می شود افراد در معاملات قبل از امضای توافقات با استعلامی ساده و سریع وضعیت دارنده حساب را بررسی نمایند.

استعلام چک صیادی

استعلام از دو روش ممکن است و هر استعلام موفق دارای هزینه است . البته تعداد استعلام دارای محدودیت ۴ فقره در روز است.  روش های استعلام عبارتند از:

• سامانه پیامکی 701701 بانک مرکزی
• مراجعه به پایگاه اطلاع‌رسانی بانک مرکزی

 رنگ ها مشخص کننده میزان اعتبار صادر کننده هستند که شرح هر یک از آنها را خواهید خواند:

• وضعیت سفید: این رنگ به این معنا است که صادر کننده هیچ سابقه رفع سوء اثر نشده ای در داشتن گواهی برگشت ندارد. 
• وضعیت زرد: این رنگ به این معنا است که در این سامانه به معنی داشتن یک فقره گواهی برگشت یا حداکثر مبلغ 5 میلیون تومان تعهد برگشتی است.
• وضعیت نارنجی : این رنگ به این معنا است که از ۲  تا ۴ فقره گواهی برگشت یا حداکثر مبلغ 20 میلیون تومان تعهد برگشتی دارد.
•  وضعیت قهوه ای: این رنگ به این معنا است که در این حالت صادر کننده 5 تا 10 فقره گواهی برگشت یا حداکثر مبلغ 50 میلیون تومان تعهد برگشتی دارد.
• وضعیت قرمز : این رنگ به معنا است که به شما می گوید صادرکننده بیشتر از 10 فقره گواهی برگشت یا مبلغی بیش از 50 میلیون تومان تعهد برگشتی است.

آنچه باید بدان توجه داشت این است که پاسخ استعلام در مورد حساب های مشترک بیانگر اطلاعات وضعیت حساب فردی است که بالاترین تعهد و بیشترین گواهی برگشت را دارد و همه صاحبان حساب تک تک بررسی نمی شوند.

ضمانت اجرای چک صیادی

به موجب ماده ۵ مکرر مورد مطالعه بعد از ثبت غیر قابل پرداخت بودن یا کسری مبلغ تعهد شده در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، این سامانه مراتب را به صورت برخط به تمام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری اطلاع می‌دهد. پس از گذشت بیست و چهار ساعت کلیه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری حسب مورد مکلفند تا هنگام رفع سوء اثر ، اقدامات زیر را نسبت به صاحب حساب اعمال نمایند:

1. عدم افتتاح هرگونه حساب و صدور کارت بانکی جدید.
2. مسدود کردن وجوه کلیه حساب‌ها و کارت‌های بانکی و هر مبلغ متعلق به صادرکننده که تحت هر عنوان نزد بانک یا موسسه اعتباری دارد به میزان کسری مبلغ تعهد شده به ترتیب اعلامی از سوی بانک مرکزی.
3. عدم پرداخت هرگونه تسهیلات بانکی یا صدور ضمانت‌نامه‌های ارزی یا ریالی.
4. عدم گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی.

 بانک مکلف است بنا بر درخواست دارنده فورا غیر قابل پرداخت بودن چک را در سامانه یکپارچه مرکزی ثبت و برای دارنده کد رهگیری دریافت و در گواهی برگشت درج نماید. دارنده می تواند با همین کدرهگیری شکایت کیفری کند یا به صورت مستقیم از محاكم دادگستری یا اجرای ثبت درخواست صدور اجراییه نماید. البته این امر منوط به آن است که مطابقت امضای چک با نمونه امضای صادر کننده در بانک گواهی شده باشد. 

• ضمانت اجرای کیفری در موارد ذیل ساقط است و صادر کننده قابل تعقیب کیفری نیست:
• در صورتی که ثابت شود چک سفید امضا داده شده باشد.
• هرگاه در متن چک وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده باشد.
• چنانچه در متن چک قید شده باشد که  بابت تضمین انجام معامله و یا تعهدی است.
• هرگاه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی بوده یا بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.5. در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده و یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در تاریخ متن چک باشد.

فته طلب (سفته)

از دیگر  اسناد تجاری رایج فته طلب یا همان سفته است.

قانون گذار در ماده ۳۰۷ قانون تجارت چنین آورده است: “فته طلب سندی است که به موجب آن امضا کننده تعهد می‌کند مبلغی در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معین و یا به حواله کرد آن شخص کارسازی نماید “

این سند برای آن که دارای اعتبار باشد علاوه بر امضا یا مهر باید دارای تاریخ و متضمن مراتب ذیل باشد:

1. مبلغی که باید تادیه شود با تمام حروف
2.  گیرنده وجه
3.  تاریخ پرداخت.

انواع سفته   (h3)

 این سند تجاری بر حسب تاریخ پرداخت می‌تواند سه نوع باشد:

• به وعده معین 
• به رویت 
• عندالمطالبه

ضمانت اجرای سفته

دارنده این سند باید آن را در سررسید به بانک محال علیه ارائه دهد  در صورتی که محل آن خالی باشد مکلف است در موعد قانونی یعنی ظرف 10 روز از تاریخ سررسید آن را واخواست نماید، واخواست  در بانک با پرداخت 2 درصد مبلغ سفته انجام می گیرد.  پس از واخواست دارنده مکلف است ظرف یک سال علیه صادرکننده و ظهرنویسان دادخواست مطالبه وجه را تنظیم و به دادگاه تقدیم نماید. اگر دارنده تکالیف ذکر شده را خارج از مواعد قانونی انجام دهد  سفته مزیت های ویژه قانونی  اسناد تجاری  را از دست می دهد و دعوای او علیه ظهرنویسان دیگر قابلیت استماع ندارد.

 در واقع سند تجاری او تبدیل به یک طلب مدنی عادی می شود و هیچ یک از مزایای اسناد تجاری را نخواهد داشت. مهم ترین تفاوت این دو سند تجاری در این است که سفته مورد حمایت کیفری قانونگذار نیست و در صورت بلامحل بودن، نمی توان شکایت کیفری مطرح کرد.  تفاوت بعدی در بحث انتقال پذیری آن با ظهرنویسی است به موجب قانون ۱۴۰۰ چک های صیادی با ظهرنویسی منتقل نمی شوند.

به صورت کلی مهم ترین مزیتی که این دو سند دارند این است که رسیدگی به دعاوی ناشی از آن ها خارج از اوقات دفتر است و بدون پرداخت خسارت احتمالی پیش از صدور رای می توان اموال خوانده را توقیف نمود و در مورد چک های برگشتی به موجب قانون اخیر حتی بدون رسیدگی دادگاه مستقیما می توان درخواست صدور اجراییه نمود. البته تمام این مزایا منوط به حفظ مزیت سند تجاری چک و سفته است.شایان ذکر است که در کلیه اسناد تجاری تشخیص مرجع صالح رسیدگی و تنظیم دادخواست  دارای اصول و قواعد است.

برای دریافت کلیه خدمات حقوقی، می‌توانید از طریق بخش “خدمات” با ما در ارتباط باشید.