معاملات تجاری بین المللی بهتر است بدون بروز اختلاف توسط طرفین اجرا شوند، بدین صورت که خریدار ثمن را به موقع پرداخت کند و فروشنده نیز کالا را بدون عیب و نقص و مطابق با مشخصات مقرر در قرارداد تحویل دهد. البته که در روابط تجاری بین‌المللی اختلافاتی به وجود می‌آید، تفاوت‌های فرهنگی بین طرفین به این اختلافات و سوء تفاهم‌ها دامن می‌زند، فاصله جغرافیایی امکان کنترل و بازرسی کالا را از نزدیک مشکل می‌سازد، مشکلات ورود و خروج کالا و ارز نیز ممکن است موجب تاخیر در انجام تعهد شود.

در ادامه این مقاله به روش های حل و فصل اختلافات تجاری بین الملل، تدابیر لازم برای قرارداد حل اختلاف و…خواهیم پرداخت با ما، بنیاد حقوقی میراث همراه باشید.

تدابیر قراردادی حل اختلاف

بازرگانان و تجار، از تبعات ناخوشایند مراجعه به دادگاه گریزان هستند برای همین اولین و بهترین راهکار آن ها همیشه اتخاذ تدابیر قراردادی جهت حل و فصل اختلافات تجاری در عرصه بین الملل است. تاجران بین المللی با این تدابیر قراردادی تلاش می کنند اختلافات خود را به صورت غیر رسمی که به آن «شیوه های جایگزین حل اختلافات» می گویند حل و فصل نمایند و در صورت عدم توفیق ناگزیر از طرح اختلاف در دادگاه هستند. 

بنیاد حقوقی میراث در این مقاله هر دو روش حل و فصل اختلافات تجاری بین المللی را بررسی می‌کند در صورت نیاز به مشاوره تخصصی می توانید با اخذ نوبت به وکیل دعاوی بین المللی بنیاد حقوقی میراث مراجعه نمایید.

شیوه های جایگزین حل اختلافات تجاری بین المللی

روش‌ها و راهکارهایی هستند که در آن به جای حل و فصل اختلافات تجاری بین المللی از طریق رسیدگی حقوقی در دادگاه های ملی اختلافات از طریق مذاکره و گفت و گو، حل و فصل می‌گردد. در قالب این روش ها کسی برای طرفین تصمیم نمی‌گیرد و رای صادر نمی‌کند، بلکه طرفین خود به توافق دست می‌یابند. مهم‌ترین شیوه‌های جایگزین حل اختلاف مذاکره، کارشناسی، سازش و میانجیگری و داوری است.

روش مذاکره در حل اختلافات تجاری بین الملل

کم هزینه ترین و غیر رسمی ترین روش حل  اختلافات تجاری بین المللی است که مهمترین مزیت آن برای یک تاجر حفظ روابط تجاری اوست. انجام مذاکرات ممکن است به صورت مستقیم یا با دخالت و مشارکت شخص یا اشخاص ثالث انجام گیرد. غالباً در قراردادها یک فرجه زمانی مثلاً ۶ ماه برای مذاکره تعریف می‌شود که چنانچه در آن مدت مذاکرات نتیجه ندهد هر کدام از طرفین بتوانند دعوا را از طریق مراجع پیش بینی شده قراردادی یا دادگاه تعقیب نمایند. به دلیل غیر رسمی بودن این روش تشریفات خاصی برای انجام آن وجود ندارد و طرفین حسب مورد اقدام به گفتگو می‌کنند، البته ممکن است شرایط خاص قراردادی هم در این موضوع بین طرفین وجود داشته باشد.

روش کارشناسی در حل اختلافات تجاری بین الملل

در معاملات تجاری بین المللی، برخی از مسائل قراردادی عمدتاً جنبه فنی و حرفه‌ای دارد و حل اختلافات تجاری این معاملات مستلزم اظهار نظر حقوقی یا قضایی نیست و با مذاکره، داوری، دادگاه و یا سازش و میانجیگری نیز قابل حل نیست، به طور مثال فرض کنید در یک قرارداد تجاری بین المللی در مورد حساب‌ها بین طرفین اختلاف ایجاد می‌شود نظر یک سازمان حسابرسی بین المللی به عنوان نظر کارشناسی اخذ می‌گردد تا اختلاف حل و فصل شود.

یا چنانچه اختلافی در مورد کیفیت کالا یا خدمات ارائه شده بروز کند نظر یک نهاد کارشناسی اخذ می‌گردد. نظریه کارشناسی فی نفسه برای طرفین اختلاف لازم الاجرا نیست مگر به نحو دیگری بین طرفین مقرر شده باشد، در صورتی که با این نظریه  اختلافات تجاری حل و فصل نگردد، این نظریه می‌تواند مستند رای دادگاه یا داوری قرار گیرد. شایان ذکر است مراجعه به کارشناس و کسب نظر وی ممکن است در قرارداد پیش بینی شود و یا متعاقباً در زمان بروز اختلاف مورد موافقت طرفین قرار گیرد.

اتاق بازرگانی بین المللی مرکزی را تحت عنوان مرکز بین المللی کارشناسی راه‌اندازی کرده است. همچنین اتاق بازرگانی بین المللی جهت تسهیل در استفاده از مرکز کارشناسی، آیین نامه مراجعه به کارشناسی را تدوین نموده و مقرراتی را به این منظور تحت عنوان مقررات کارشناسی تنظیم کرده است که در سال ۲۰۰۳ مورد تجدید نظر قرار گرفته است.

روش سازش و میانجی گری در حل اختلافات تجاری بین الملل

طبق بند ۲ ماده ۱ قانون نمونه سازش تجاری بین المللی سازش به فرایندی اطلاق می‌شود که طرفین اختلاف از شخص یا اشخاص ثالثی تقاضا می‌کنند که به آنها کمک کنند تا آنها بتوانند اختلافات ناشی از رابطه قراردادی یا حقوقی خود را از طریق دوستانه حل و فصل نمایند. این روش در واقع یک دادرسی خصوصی کوچک است که اخیراً رواج پیدا کرده است.

بدین ترتیب است که نمایندگان تام الاختیار  و وکلای بین المللی هر کدام از طرفین دعوا با حضور شخص ثالث بی‌ طرفی مثل یک قاضی بازنشسته یک جلسه خصوصی دادرسی تشکیل می‌دهند، در این نشست ابتدا وکلای طرفین ضمن طرح ادعاها و دفاعیات دلایل خود را به صورت اختصاری بیان می‌کنند بعد از استماع نظرات وکلا، جلسه بدون حضور آنان ادامه می‌یابد. در این جلسه ثالث بی طرف (قاضی بازنشسته) ضمن بیان نکات و مسائل حقوقی به طرفین کمک می‌کند با ارزیابی موقعیت خود در یک دادرسی واقعی نسبت به نحوه رفع اختلاف گفتگو کنند ثالث بی‌طرف می‌تواند پیشنهادات و راه حل‌های خود را برای حل و فصل اختلاف به طرفین ارائه نماید.

حضور وکلای طرفین در این نحوه رسیدگی الزامی است و آنها صرفاً دادخواست و دفاعیه را مطرح می‌نمایند و پس از ارائه دلایل جلسه را ترک می‌کنند. کلیه مطالب مطروحه در این جلسات محرمانه است. از جمله این مراکز می‌توان به مرکز میانجی‌گری و داوری بلژیک و انجمن داوری آمریکا اشاره کرد.

روش داوری در حل اختلافات تجاری بین الملل

داوری نیز یک دادرسی خصوصی است که به موجب آن یک یا چند فرد مستقل دعوا را استماع کرده و در مورد اختلاف تصمیم می‌گیرند. ارجاع اختلاف به داوری برخلاف دادگاه مستلزم توافق طرفین است این توافق ممکن است قبل یا بعد از بروز اختلاف انجام گیرد و این قرارداد محور اصلی رسیدگی و صدور رای داوران است زیرا در این قرارداد موضوع داوری مشخص می‌شود. اجرای آرای داوری در سایر کشورها از پذیرش زیادی برخوردار است به موجب کنوانسیون شناسایی و اجرای آرای داوری خارجی که تاکنون کشورهای زیادی به آن پیوسته‌اند رای داوری صادره در کشورهای عضو قابل اجرا است.

ماده ۲ قانون داوری تجاری بین المللی در بند دوم مقرر داشته است کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا دارند می توانند داوری اختلافات تجاری بین‌المللی خود را اعم از اینکه در مراجع قضایی طرح شده یا نشده باشد و در صورت طرح در هر مرحله که باشد با تراضی طبق مقررات این قانون به داوری ارجاع کنند. البته به موجب ماده ۶۷۵ آیین دادرسی مدنی ایران، دعاوی شرکت‌های تجاری در مبحث ورشکستگی قابل ارجاع به داوری نیست و یک تاجر ایرانی در این مورد نمی‌تواند حل اختلاف خود را به داوری بسپارد.

در ایران قانون داوری تجاری بین المللی تصویب شده است که به اقتباس از قانون نمونه آنسیترال است. داوری ممکن است موردی باشد یا سازمانی، در داوری موردی طرفین باید بسیاری از جزئیات مربوط به داوری و شیوه رسیدگی را پیش بینی کنند یا از مقررات از قبل تعیین شده مثل مقررات داوری آنسیترال استفاده کنند. در داوری سازمانی طرفین نیاز نیست در مورد جزئیات داوری با یکدیگر مذاکره کنند و به توافق برسند زیرا همه این جزئیات از قبل توسط سازمان‌های حرفه‌ای و یا بین المللی با حضور کارشناسان و حقوقدانان برجسته تنظیم شده است. قانون داوری تجاری بین المللی ایران اصولاً به طرفین این اختیار را داده که نوع داوری را تعیین کنند.

روش حل اختلاف توسط دادگاه در حل اختلافات تجاری بین الملل

در صورتی که طرفین، نتوانند اختلاف قرارداد تجاری بین المللی خود را به روش‌های فوق حل و فصل نمایند ناگزیر از طرح دعوا در دادگاه‌ هستند. دعاوی تجاری بین المللی بر حسب اقامتگاه خوانده، اقامتگاه خواهان، محل انعقاد قرارداد موضوع اختلاف یا محل اجرای آن ممکن است به کشورهای گوناگونی مربوط شود.

به طور مثال قراردادی در ارمنستان بین یک تاجر ایرانی و یک تاجر ترکیه‌ای منعقد می‌شود که به موجب آن کالاهایی از کشور امارات خریداری شده و در پروژه‌ای در افغانستان مورد استفاده قرار می‌گیرد اینکه دادگاه کدام کشور برای رسیدگی به اختلاف مورد نظر صالح است به قوانین آیین دادرسی در هر کدام از این کشورها بستگی دارد. و رسیدگی ها نیز بر اساس قانون ملی هر کدام از کشور ها متفاوت است و نیازمند پرداخت هزینه دادرسی و صرف وقت زیادی است. 

علاوه بر این‌ها خواهان باید مد نظرش باشد که در کشوری طرح دعوا کند که خوانده در آن کشور دارای اموال و دارایی باشد و رای نیز امکان اجرا داشته باشد. در ایران آرا و تصمیمات قضایی خارجی در صورت نبود معامله متقابل  باید ابتدا در دادگاه صالح ایرانی مورد شناسایی قرار گیرد و در صورتی که تایید شود دادگاه دستور به اجرا صادر می‌کند.

همه مسائل مطرح فوق سبب شده است تا فعالین تجاری در عرصه بین الملل خواستار رفع اختلافات خود به روش های قراردادی باشند و بهترین آنها سازش است زیرا  سازش دهنده نمی‌تواند خود راسا موضوع اختلاف را فیصله دهد و یا نظر خود را بر طرفین تحمیل نمایند سازش دهنده تنها مجاز است که تلاش نماید طرفین اختلاف به یک راه حل دوستانه برسند نیازمند پرداخت هزینه و صرف وقت نیست و روابط تجاری را به نحو احسن حفظ می کند.

برای دریافت کلیه خدمات حقوقی، می‌توانید از طریق بخش “خدمات” با ما در ارتباط باشید.